UNİTE 1İnsan Fizyolojisi
UNİTE 1 - 1.KONUDestek ve Hareket Sistemi
UNİTE 1 - 2.KONUSindirim Sistemi
UNİTE 1 - 3.KONU Dolaşım Sistemi
UNİTE 1 - 4.KON USolunum Sistemi
UNİTE 1 - 5.KONUBoşaltım Sistemi
İnsanda Boşaltım Sistemi
İnsanda metabolik olaylar sonucunda oluşan üre,ürik asit keratin gibi atık maddeler boşaltım sistemi (üriner sistem) tarafından uzaklaştırılır.
Boşaltım organları böbrekler, idrar kanalları idrar kesesi (mesane) ve dış idrar kanalı (üretra) dır.
Böbreğin Enine Kesiti
Bel hizasında karın boşluğunun arka tarafında yer alırlar.
Dıştan içe 3 kısımdan oluşur Korteks (kabuk) , Öz (medula) ve Havuzcuk (pelvis).
Böbreğin Kısımları
1) Korteks ( Kabuk ) Bölgesi
Korteks bölgesinde idrar oluşumunu sağlayan ve boşaltım işlemini gerçekleştiren NEFRON lar bulunur. Böbreğin asıl işini yapan birimler nefronlardır.
2) Medula ( Öz ) Bölgesi
Medula toplama kanallarının bulunduğu kısımdır kabuk bölgesindeki nefronlardan gelen idrar toplama kanallarıyla havuzcuğa (pelvis) verilir.
3) Havuzcuk ( Pelvis ) Bölgesi
Toplama kanallarından gelen idrar pelvise dökülür ve idrar kanallarına verilir buradan da idrar mesaneye birikir.
İdrar Kesesi ( Mesane )
Havuzcuktan gelen idrar mesanede toplanır buradaki idrarın geri dönmesini engellemek üzere mesane girişinde tek yönlü kapakçıklar vardır. İdrar kesesi dolduğunda sinir uçları uyarılır ve beyine impuls gönderilir mesane kaslarının kasılmasıyla idrar kesesi boşaltılır.
NEFRON
Böbrekte boşaltımı yapan yapı birimlerine NEFRON denir. Nefronlar kabuk bölgesinde bulunurlar. Bir nefronun yapısında Glomerulus, Bowman Kapsülü , Proksimal Tüp , Henle Kulpu ve Distal Tüp bulunmaktadır.Bowman kapsülü ve Glomerulus birlikte Malpigi cisimciği olarak adlandırılır. Bowmandan Hemen sonraki kısım Proksimal tüp , sonra Henle kulpu sonra distal tüp gelir. Henle kulpu Kılcal damarlarca sarılmıştır.
Böbrekte Kan Dolaşımı
Glormerulus kılcal kan damarı yumağına getirici atardamar kan getirirken götürücü atardamar kanı götürür. Bowman kapsülünde süzülmenin gerçekleşmesi için glomerulus kılcalları iki atardamar ucu arasındadır. Götürücü atardamar nefronu iyice sarmalayıp toplardamar olarak nefrondan ayrılır.
AORT > Böbrek Atardamarı (getirici) > Glomerulus Kılcal Yumağı > Böbrek Atardamarı (götürücü) > Nefron kılcal damarı >Alt ana toplardamar > Sağ kulakçık
İdrar Oluşumu : Süzülme -> Geri emilim -> Salgılama
1) Süzülme
Glomerulus kılcallarında dolaşan yüksek basınçlı kanın plazma kısmı bowman kapsülüne doğru süzülür bu işlemde enerji harcanmaz . Glomerulusun iki atardamar arasında olması yüksek basınç etkisi oluşturmaktadır.
Glomerulus kılcallarında iki kat basınç vardırSüzüntü yüksek basınç nedeniyle tekrar geri dönemezGlomerulustan süzülen sıvı içerisinde atık maddelerin yanında faydalı maddeler olan Glikoz aminoasitler inorganik maddeler iyonlar su bulunurAtık maddeler üre,ürik asit keratin vb maddelerdirGlomerulustan süzülen süzüntü içerisinde kan hücreleri ve kan proteinler bulunmazSoğuk havalarda kılcallar daralır ve basınç artar bu yüzden süzme hızı artar idrar miktarı da artarSıcak havalarda kılcallar genişler terlemeyle de su kaybı olur süzülme hızı ve idrar miktarı azalır
2) Geri Emilim
Geri emilimin amacı yararlı maddeleri geri kazanmaktır. Süzüntü içerisindeki Glikoz,aminoasitler,inorganik tuzlar ve iyonlar aktif taşıma ile geri emilir. Bu esnada yoğun ATP harcandığından nefron kanalcığındaki hücrelerde bolca mitokondri bulunur. Antidiüretik hormon fazla salgılanırsa suyun geri emilimi artar. Aldosteron fazla salgılanırsa Sodyumun geri emilimi artar.
Proksimal Tüpte Geri Emilim: Su osmozla geri emilir, aminoasitler, vitaminler , glikoz ve bazı iyonlar [ HCO3-, K+,Na+,Cl-,NH4+ ] aktif taşımayla geri emilir.
Henlenin İnen Kolunda Geri Emilim: Su aktif taşımayla geri emilir ama tuz emilimi (NaCl) olmaz.
Henlenin Çıkan Kolunda Geri Emilim: Su emilimi olmaz fakat tuz emilimi olur. Klor iyonları aktif taşımayla emilir Sodyum iyonları da Klor iyonlarını izlediğinden Sodyum pasif taşımayla geri emilmiş olur.
Distal Tüpte Geri Emilim: HCO3- , Na+ , Cl- iyonları ve su osmozla geri emilir.Distal tüpte üre geri emilmez.
İdrar Toplama Kanalında Geri Emilim: Su, üre , Na+,Cl- iyonları geri emilir.
3) Salgılama
Süzülme ile bowman kapsülüne geçemeyen maddeler aktif taşıma ile nefron kanalcığına verilir bu işleme salgılama veya aktif boşaltımdenir. Bu maddeler H+ , K+ iyonları , amonyak , bikarbonat , zararlı kimyasallar , ilaçlar vb. Bunlar aktif taşıma ile nefron kanalcığına verilerek idrarla dışarı atılması sağlanır.
Böbreğin Görevleri
Kandaki azaotlu atıkları uzaklaştırmak ( insanda üre ve ürik asit )Kanın pH değerini sabit tutmak( H+ iyonunun miktarıyla!)Kimyasalları,boyaları ve ilaçları süzüp dışarı atmakVücudun su ve tuz dengesini sağlamakKan plazmasındaki ozmotik basıncı düzenlerAminoasitlerden ve gliserolden glikoz sentezlenmesi
Bir maddenin kandaki normal değerine eşik değeri denir. Kanda eşik değerinin üzerine çıkan maddenin böbreklerden geri emilimi yapılmaz ve idrarla atılması sağlanır böylece homeostasi ( iç denge ) sağlanmış olur. Suda çözünen vitaminlerin ihtiyaç fazlası depo edilmediğinden geri emilmez idrarla atılır. Şeker hastalarının kanında çok fazla glikoz olduğundan böbreklerde glikoz geri emilmez normalde idrarda glikoz olmaması gerekirken şeker hastalarının idrarında glikoz görülür.
Sağlıklı bir insanda suyun %99 u geri emilirGlikoz ve aminoasitlerin tamamıSodyumun %99,5 u geri emilirÜrenin %50 si geri emilir
Doku sıvısında ve kanda su miktarı azaldığında Antidiüretik Hormon (ADH) devreye girer böbreklerden suyun geri emilimini artırır su miktarı normale döner.
Suyun vücutta tutulması için Sodyum iyonu önemlidir Aldosteron hormonu böbreklerden Sodyum ve Klor iyonlarının geri emilimini ve Potasyumun idrarla atılmasını kontrol eder. Aldosteron fazla salgılanırsa çok fazla sodyum emileceğinden vücut su tutar ve ödem oluşur
Kanda kalsiyumun miktarını Kalsitonin ve Parathormon düzenler kanda kalsiyum azaldığında Parathormonun etkisiyle böbreklerden geri emilimi artar
Deride yer alan ter bezleri de boşaltıma ve vücut sıcaklığının sabit tutulmasına yardımcı olurlar.
Kandaki CO2 akciğerlerden dışarı verilir (solunum sistemi ) kanın pH miktarının düşmesi CO2 artışından kaynaklanır böyle bir durumda soluk alıp verme hızı artırılır (omurilik soğanı) ve kanın pH değeri düşürülür
Sindirim kanalının son kısmı olan kalın bağırsakta sindirim atıklarıyla birlikte bir miktar safra ve bilirubin (alyuvarların parçalanmasıyla oluşur) atılır
Deniz Suyu
Deniz suyunu belli bir miktarın üzerinde içen insan ölür bunun nedeni insanda tuz oranı % 0.9 iken deniz suyunda ortalama %3 tür bu oran böbreklerin süzebileceği %2 oranından daha çoktur ve doku hücrelerinin su kaybederek ölmesine neden olur. Bu nedenle yüzme ve dalış sırasında deniz suyu kesinlikle içilmemelidir.
Böbreklerle İlgili Hastalıklar
Üremi: böbrek yetmezliği neticesinde ürenin atılamayarak kanda birikmesidir
Gut: Ürik asitin atılamayıp vücutta birikmesiyle oluşur.
Nefrit: Nefronların iltihap yapmasıyla oluşur.
UNİTE 2Davranış
UNİTE 2 - 1.KONUDoğuştan Gelen Davranışlar
Refleksler ve içgüdüsel davranışlar şeklinde iki kısımda incelenir.
Refleksler: Doğuştan kazanılan refleksler hapşırma , aksırma , bebeğin acıkınca ağlaması , bebeğin süt emmesi , esneme , öksürme vb. Şartlı refleksler sonradan öğrenilir ve alışkanlık haline gelir araba sürmek , yüzmek , dans etmek gibi.
İçgüdüsel Davranışlar: Beslenme , savunma , üreme , yuva yapma ve avlanma gibi daha önce hiçbir yerde öğrenilmediği halde gerçekleştirilen davranışlardır.
UNİTE 2 - 2.KONUÖğrenilmiş (Kazanılmış) Davranışlar
1.Alışma ile öğrenme: örnek olarak örümcek ağına dokunursanız hayvan dokunulan yere doğru hareket eder bunu çok fazla yaparsanız artık tepki vermez.
2.İzlenimle Öğrenme: Yavru ördeklerin yumurtadan çıkınca annelerini izlemeleri ve pek çok şeyi ondan öğrenmeleri örnek verilebilir.
3.Birleşik Öğrenme (şartlanma): Köpeğe zil çaldığınızda ağzından salya akmaz et verdiğinizde salya akar. Et verirken zil çalar ve bunu belli süre tekrar ederseniz bir süre sonra sadece zil çaldığında da salya akar çünkü köpek bu ikisinin birlikte olacağını öğrenmiştir.
4.Kavrama Yoluyla Öğrenme: Gelişmiş omurgalılarda görülen öğrenme şeklidir maymun ve şempanzeler karşılarına çıkan yeni durumlara farklı çözümleri kavrama yoluyla üretebilirler. Kafese konulan maymunun elleriyle uzanamadığı muzu almak için sopayla yaklaştırması sonra alması örnek verilebilir.
UNİTE 2 - 3.KONU Sosyal Davranışlar
İş Birliğine Dayalı Davranışlar:
Hayvanlar korunma , üreme , beslenme , savunma gibi nedenlerle birleşebilir, iş birliği yapabilir. Penguenlerin üreme dönemlerinde bir araya gelmesi gibi.. Misk öküzleri düşmanlarına karşı birleşip sürü oluşturur ve kendini korur.
Alan Savunması:
Buna göre her canlının sahiplendiği bir alan vardır diğer hayvanları bu alana yaklaştırmaz böylece kaynaklar daha verimli kullanılır ve rekabet azalır.
İletişim:
Bal arıları feromonlar ve dans hareketleriyle besinin yerini ve özelliğini diğer arılara haber verebilirler. Halka dansı kovana yakın besinin yerini haber verirken besin kaynağının yönünü bildirmez. Sallanma dansı besin kaynağının güneşe göre konumunu bildirir ve yön de ifade eder.
Kamuflaj
Canlıların bulundukları ortama görünmeyecek şekilde uyum sağlamasına kamuflaj denir. Aşağıda farklı canlıların kamuflajlarını görebilirsiniz. Kamuflajda amaç savunmadır.
UNİTE 1 - 5.KONUBoşaltım Sistemi
İnsanda Boşaltım Sistemi
İnsanda metabolik olaylar sonucunda oluşan üre,ürik asit keratin gibi atık maddeler boşaltım sistemi (üriner sistem) tarafından uzaklaştırılır.
Boşaltım organları böbrekler, idrar kanalları idrar kesesi (mesane) ve dış idrar kanalı (üretra) dır.
Böbreğin Enine Kesiti
Bel hizasında karın boşluğunun arka tarafında yer alırlar.
Dıştan içe 3 kısımdan oluşur Korteks (kabuk) , Öz (medula) ve Havuzcuk (pelvis).
Böbreğin Kısımları
1) Korteks ( Kabuk ) Bölgesi
Korteks bölgesinde idrar oluşumunu sağlayan ve boşaltım işlemini gerçekleştiren NEFRON lar bulunur. Böbreğin asıl işini yapan birimler nefronlardır.
2) Medula ( Öz ) Bölgesi
Medula toplama kanallarının bulunduğu kısımdır kabuk bölgesindeki nefronlardan gelen idrar toplama kanallarıyla havuzcuğa (pelvis) verilir.
3) Havuzcuk ( Pelvis ) Bölgesi
Toplama kanallarından gelen idrar pelvise dökülür ve idrar kanallarına verilir buradan da idrar mesaneye birikir.
İdrar Kesesi ( Mesane )
Havuzcuktan gelen idrar mesanede toplanır buradaki idrarın geri dönmesini engellemek üzere mesane girişinde tek yönlü kapakçıklar vardır. İdrar kesesi dolduğunda sinir uçları uyarılır ve beyine impuls gönderilir mesane kaslarının kasılmasıyla idrar kesesi boşaltılır.
NEFRON
Böbrekte boşaltımı yapan yapı birimlerine NEFRON denir. Nefronlar kabuk bölgesinde bulunurlar. Bir nefronun yapısında Glomerulus, Bowman Kapsülü , Proksimal Tüp , Henle Kulpu ve Distal Tüp bulunmaktadır.Bowman kapsülü ve Glomerulus birlikte Malpigi cisimciği olarak adlandırılır. Bowmandan Hemen sonraki kısım Proksimal tüp , sonra Henle kulpu sonra distal tüp gelir. Henle kulpu Kılcal damarlarca sarılmıştır.
Böbrekte Kan Dolaşımı
Glormerulus kılcal kan damarı yumağına getirici atardamar kan getirirken götürücü atardamar kanı götürür. Bowman kapsülünde süzülmenin gerçekleşmesi için glomerulus kılcalları iki atardamar ucu arasındadır. Götürücü atardamar nefronu iyice sarmalayıp toplardamar olarak nefrondan ayrılır.
AORT > Böbrek Atardamarı (getirici) > Glomerulus Kılcal Yumağı > Böbrek Atardamarı (götürücü) > Nefron kılcal damarı >Alt ana toplardamar > Sağ kulakçık
İdrar Oluşumu : Süzülme -> Geri emilim -> Salgılama
1) Süzülme
Glomerulus kılcallarında dolaşan yüksek basınçlı kanın plazma kısmı bowman kapsülüne doğru süzülür bu işlemde enerji harcanmaz . Glomerulusun iki atardamar arasında olması yüksek basınç etkisi oluşturmaktadır.
Glomerulus kılcallarında iki kat basınç vardırSüzüntü yüksek basınç nedeniyle tekrar geri dönemezGlomerulustan süzülen sıvı içerisinde atık maddelerin yanında faydalı maddeler olan Glikoz aminoasitler inorganik maddeler iyonlar su bulunurAtık maddeler üre,ürik asit keratin vb maddelerdirGlomerulustan süzülen süzüntü içerisinde kan hücreleri ve kan proteinler bulunmazSoğuk havalarda kılcallar daralır ve basınç artar bu yüzden süzme hızı artar idrar miktarı da artarSıcak havalarda kılcallar genişler terlemeyle de su kaybı olur süzülme hızı ve idrar miktarı azalır
2) Geri Emilim
Geri emilimin amacı yararlı maddeleri geri kazanmaktır. Süzüntü içerisindeki Glikoz,aminoasitler,inorganik tuzlar ve iyonlar aktif taşıma ile geri emilir. Bu esnada yoğun ATP harcandığından nefron kanalcığındaki hücrelerde bolca mitokondri bulunur. Antidiüretik hormon fazla salgılanırsa suyun geri emilimi artar. Aldosteron fazla salgılanırsa Sodyumun geri emilimi artar.
Proksimal Tüpte Geri Emilim: Su osmozla geri emilir, aminoasitler, vitaminler , glikoz ve bazı iyonlar [ HCO3-, K+,Na+,Cl-,NH4+ ] aktif taşımayla geri emilir.
Henlenin İnen Kolunda Geri Emilim: Su aktif taşımayla geri emilir ama tuz emilimi (NaCl) olmaz.
Henlenin Çıkan Kolunda Geri Emilim: Su emilimi olmaz fakat tuz emilimi olur. Klor iyonları aktif taşımayla emilir Sodyum iyonları da Klor iyonlarını izlediğinden Sodyum pasif taşımayla geri emilmiş olur.
Distal Tüpte Geri Emilim: HCO3- , Na+ , Cl- iyonları ve su osmozla geri emilir.Distal tüpte üre geri emilmez.
İdrar Toplama Kanalında Geri Emilim: Su, üre , Na+,Cl- iyonları geri emilir.
3) Salgılama
Süzülme ile bowman kapsülüne geçemeyen maddeler aktif taşıma ile nefron kanalcığına verilir bu işleme salgılama veya aktif boşaltımdenir. Bu maddeler H+ , K+ iyonları , amonyak , bikarbonat , zararlı kimyasallar , ilaçlar vb. Bunlar aktif taşıma ile nefron kanalcığına verilerek idrarla dışarı atılması sağlanır.
Böbreğin Görevleri
Kandaki azaotlu atıkları uzaklaştırmak ( insanda üre ve ürik asit )Kanın pH değerini sabit tutmak( H+ iyonunun miktarıyla!)Kimyasalları,boyaları ve ilaçları süzüp dışarı atmakVücudun su ve tuz dengesini sağlamakKan plazmasındaki ozmotik basıncı düzenlerAminoasitlerden ve gliserolden glikoz sentezlenmesi
Bir maddenin kandaki normal değerine eşik değeri denir. Kanda eşik değerinin üzerine çıkan maddenin böbreklerden geri emilimi yapılmaz ve idrarla atılması sağlanır böylece homeostasi ( iç denge ) sağlanmış olur. Suda çözünen vitaminlerin ihtiyaç fazlası depo edilmediğinden geri emilmez idrarla atılır. Şeker hastalarının kanında çok fazla glikoz olduğundan böbreklerde glikoz geri emilmez normalde idrarda glikoz olmaması gerekirken şeker hastalarının idrarında glikoz görülür.
Sağlıklı bir insanda suyun %99 u geri emilirGlikoz ve aminoasitlerin tamamıSodyumun %99,5 u geri emilirÜrenin %50 si geri emilir
Doku sıvısında ve kanda su miktarı azaldığında Antidiüretik Hormon (ADH) devreye girer böbreklerden suyun geri emilimini artırır su miktarı normale döner.
Suyun vücutta tutulması için Sodyum iyonu önemlidir Aldosteron hormonu böbreklerden Sodyum ve Klor iyonlarının geri emilimini ve Potasyumun idrarla atılmasını kontrol eder. Aldosteron fazla salgılanırsa çok fazla sodyum emileceğinden vücut su tutar ve ödem oluşur
Kanda kalsiyumun miktarını Kalsitonin ve Parathormon düzenler kanda kalsiyum azaldığında Parathormonun etkisiyle böbreklerden geri emilimi artar
Deride yer alan ter bezleri de boşaltıma ve vücut sıcaklığının sabit tutulmasına yardımcı olurlar.
Kandaki CO2 akciğerlerden dışarı verilir (solunum sistemi ) kanın pH miktarının düşmesi CO2 artışından kaynaklanır böyle bir durumda soluk alıp verme hızı artırılır (omurilik soğanı) ve kanın pH değeri düşürülür
Sindirim kanalının son kısmı olan kalın bağırsakta sindirim atıklarıyla birlikte bir miktar safra ve bilirubin (alyuvarların parçalanmasıyla oluşur) atılır
Deniz Suyu
Deniz suyunu belli bir miktarın üzerinde içen insan ölür bunun nedeni insanda tuz oranı % 0.9 iken deniz suyunda ortalama %3 tür bu oran böbreklerin süzebileceği %2 oranından daha çoktur ve doku hücrelerinin su kaybederek ölmesine neden olur. Bu nedenle yüzme ve dalış sırasında deniz suyu kesinlikle içilmemelidir.
Böbreklerle İlgili Hastalıklar
Üremi: böbrek yetmezliği neticesinde ürenin atılamayarak kanda birikmesidir
Gut: Ürik asitin atılamayıp vücutta birikmesiyle oluşur.
Nefrit: Nefronların iltihap yapmasıyla oluşur.
UNİTE 2Davranış
UNİTE 2 - 1.KONUDoğuştan Gelen Davranışlar
Refleksler ve içgüdüsel davranışlar şeklinde iki kısımda incelenir.
Refleksler: Doğuştan kazanılan refleksler hapşırma , aksırma , bebeğin acıkınca ağlaması , bebeğin süt emmesi , esneme , öksürme vb. Şartlı refleksler sonradan öğrenilir ve alışkanlık haline gelir araba sürmek , yüzmek , dans etmek gibi.
İçgüdüsel Davranışlar: Beslenme , savunma , üreme , yuva yapma ve avlanma gibi daha önce hiçbir yerde öğrenilmediği halde gerçekleştirilen davranışlardır.
UNİTE 2 - 2.KONUÖğrenilmiş (Kazanılmış) Davranışlar
1.Alışma ile öğrenme: örnek olarak örümcek ağına dokunursanız hayvan dokunulan yere doğru hareket eder bunu çok fazla yaparsanız artık tepki vermez.
2.İzlenimle Öğrenme: Yavru ördeklerin yumurtadan çıkınca annelerini izlemeleri ve pek çok şeyi ondan öğrenmeleri örnek verilebilir.
3.Birleşik Öğrenme (şartlanma): Köpeğe zil çaldığınızda ağzından salya akmaz et verdiğinizde salya akar. Et verirken zil çalar ve bunu belli süre tekrar ederseniz bir süre sonra sadece zil çaldığında da salya akar çünkü köpek bu ikisinin birlikte olacağını öğrenmiştir.
4.Kavrama Yoluyla Öğrenme: Gelişmiş omurgalılarda görülen öğrenme şeklidir maymun ve şempanzeler karşılarına çıkan yeni durumlara farklı çözümleri kavrama yoluyla üretebilirler. Kafese konulan maymunun elleriyle uzanamadığı muzu almak için sopayla yaklaştırması sonra alması örnek verilebilir.
UNİTE 2 - 3.KONU Sosyal Davranışlar
İş Birliğine Dayalı Davranışlar:
Hayvanlar korunma , üreme , beslenme , savunma gibi nedenlerle birleşebilir, iş birliği yapabilir. Penguenlerin üreme dönemlerinde bir araya gelmesi gibi.. Misk öküzleri düşmanlarına karşı birleşip sürü oluşturur ve kendini korur.
Alan Savunması:
Buna göre her canlının sahiplendiği bir alan vardır diğer hayvanları bu alana yaklaştırmaz böylece kaynaklar daha verimli kullanılır ve rekabet azalır.
İletişim:
Bal arıları feromonlar ve dans hareketleriyle besinin yerini ve özelliğini diğer arılara haber verebilirler. Halka dansı kovana yakın besinin yerini haber verirken besin kaynağının yönünü bildirmez. Sallanma dansı besin kaynağının güneşe göre konumunu bildirir ve yön de ifade eder.
Kamuflaj
Canlıların bulundukları ortama görünmeyecek şekilde uyum sağlamasına kamuflaj denir. Aşağıda farklı canlıların kamuflajlarını görebilirsiniz. Kamuflajda amaç savunmadır.
Yorumlar
Yorum Gönder